Luật Đầu tư công số 39/2019/QH14 được Quốc hội thông qua ngày 13/06/2019 đã chính thức có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2020 hi vọng sẽ tháo gỡ không ít khó khăn cho công tác kiểm soát giải ngân vốn đầu tư cho những công trình xây dựng cơ bản thuộc kế hoạch vốn năm 2020. Từ thực trạng trên địa bàn huyện Đông Giang (Quảng Nam), chúng tôi xin đề xuất một số giải pháp đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công.
The Law on Public Investment No. 39/2019/QH14 which had been approved by the National Assembly on June 13, 2019 and officially came into effect from January 01, 2020, hopes to remove many difficulties for the control of disbursement of investment capital for capital projects under the capital plan in 2020. Based on the current condition in Dong Giang District (Quang Nam Province), we would like to propose some solutions to accelerate the disbursement of public capital.
Luật Đầu tư công số 49/2014/QH13 được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 18/06/2014 và chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2015 (Luật Đầu tư công năm 2014). Sau năm năm thực hiện, Luật Đầu tư công năm 2014 đã đạt được nhiều kết quả tích cực như: Tạo ra hành lang pháp lý thống nhất, đồng bộ trong quản lý toàn bộ quá trình đầu tư từ triển khai thực hiện kế hoạch đến theo dõi, đánh giá, kiểm tra, thanh tra kế hoạch đầu tư công. Tuy nhiên, qua quá trình triển khai Luật Đầu tư công năm 2014 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã bộc lộ một số bất cập, hạn chế như: Một số quy định còn cứng nhắc, việc phân cấp nhiệm vụ cho địa phương còn chưa cao, thời gian thực hiện giải ngân vốn đầu tư công trên thực tế vẫn còn chưa phù hợp…
Năm 2019, Chính phủ, các cơ quan ở trung ương cũng như địa phương đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, tạo thuận lợi, đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư XDCB. Là cơ quan quản lý NSNN trên địa bàn huyện, KBNN Đông Giang đã nắm bắt kịp thời, thực hiện thống nhất, thường xuyên đôn đốc đẩy nhanh tiến độ thực hiện và giải ngân kế hoạch vốn đầu tư công các dự án, nhưng tỷ lệ giải ngân đầu tư XDCB qua các năm còn thấp.
Tính đến hết ngày 31/01/2020, đơn vị đã kiểm soát thanh toán 134.605 triệu đồng/179.242 triệu đồng, tương ứng 75% kế hoạch vốn giao, giảm 14% so với cùng kỳ năm trước. Thực tế địa phương cho thấy, quá trình triển khai, vận dụng các quy định của nhà nước về kiểm soát giải ngân vốn đầu tư XDCB năm vừa qua vẫn còn lúng túng và gặp một số hạn chế, vướng mắc cần được tháo gỡ như:
Về thời gian thực hiện giải ngân vốn đầu tư công: Nhìn chung, tỷ lệ giải ngân của các dự án thường chậm và tình trạng dồn hồ sơ, chứng từ thanh toán vào thời điểm cuối năm vẫn thường xuyên diễn ra, gây áp lực không hề nhỏ cho hệ thống KBNN trong việc kiểm soát, thanh toán. KBNN đã tham mưu chính quyền địa phương có nhiều giải pháp, hướng dẫn, chỉ đạo điều hành nhằm nâng cao tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư XDCB như: Trong thời hạn 4 ngày kể từ ngày có khối lượng được nghiệm thu phải làm thủ tục thanh toán ngay với KBNN; quy định cụ thể các mốc thời gian thực hiện giải ngân và tiến hành điều chỉnh kế hoạch vốn đối với những dự án có tỷ lệ giải ngân thấp sang các dự án đã có khối lượng hoàn thành nhưng chưa bố trí đủ vốn; gắn liền trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan với tiến độ giải ngân vốn đầu tư XDCB; đưa tỷ lệ giải ngân thành một trong những điều kiện, tiêu chí đánh giá thi đua năm… Tuy nhiên, Luật Đầu tư công năm 2014 quy định các dự án được phép thực hiện và giải ngân trong thời gian hai năm nên chủ đầu tư còn nặng tâm lý chây ỳ; phía nhà thầu thường đợi đủ hồ sơ, khối lượng để thanh toán một lần và tâm lý chờ đợi dẫn đến thanh toán khối lượng thường chậm, hiệu quả chưa cao; việc theo dõi, thanh toán của KBNN thường bị chồng chéo giữa kế hoạch vốn hằng năm và kế hoạch vốn năm trước kéo dài.
Về việc quyết định chủ trương đầu tư chương trình, dự án: Theo quy định tại Luật Đầu tư công năm 2014, tất cả các dự án để được đưa vào kế hoạch đầu tư công trung hạn phải được cấp có thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư. Trên thực tế, nhiều dự án ở địa phương có thể rất nhỏ vẫn phải tuân thủ quy định này. Việc quy định mang tính chất cứng nhắc dẫn đến tình trạng bất cập, không đảm bảo sự linh hoạt trong cơ chế điều hành của địa phương, hiệu quả đầu tư chưa cao.
Về thẩm định vốn và khả năng cân đối vốn đầu tư công: Việc phân cấp thẩm định nguồn vốn và khả năng cân đối vốn nhìn chung vẫn chưa cao. Cụ thể: Đối với các dự án do các bộ ngành, cơ quan trung ương, địa phương quản lý thì vẫn do Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính thẩm định nguồn vốn và khả năng cân đối vốn. Việc quy định trên chưa phân cấp nhiệm vụ mạnh mẽ cho địa phương, hồ sơ dự án phải thông qua nhiều cấp, nhiều cơ quan từ trung ương đến địa phương. Hơn nữa ở giai đoạn này, nội dung thẩm định chỉ ở mức dự kiến sơ bộ về khả năng cân đối nguồn vốn bố trí cho dự án, nên việc mất nhiều thời gian hoàn thiện hồ sơ là không thực sự cần thiết.
Đông Giang là một huyện miền núi phía Tây của tỉnh Quảng Nam, cách trung tâm thành phố Tam Kỳ 170km về phía Tây Nam, điều kiện kinh tế – xã hội còn gặp nhiều khó khăn. Ngoài những bất cập tồn tại chung đã nêu trên, việc triển khai giải ngân kế hoạch vốn đầu tư công còn gặp một số khó khăn mang tính chất đặc thù, ảnh hưởng đến tỷ lệ giải ngân trên địa bàn như:
Điều kiện tự nhiên, thời tiết khắc nghiệt ảnh hưởng không nhỏ đến khối lượng, tiến độ hoàn thành các dự án: Mùa mưa lũ, là nguyễn nhân chiếm phần lớn tình trạng kéo dài thời gian thực hiện hợp đồng. Địa phương chỉ có một con đường huyết mạch là quốc lộ 14G để nối liền với các huyện khác trên địa bàn nên việc tập kết vật liệu, máy móc, thiết bị cũng như các điều kiện cần thiết khác để triển khai dự án còn mất nhiều thời gian và chi phí.
Hiện nay, huyện Đông Giang vẫn còn tồn tại tình trạng giao cho các phòng, ban có liên quan làm chủ đầu tư các dự án mà chưa thực hiện tập trung quy về một đầu mối do Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng – phát triển quỹ đất huyện làm chủ đầu tư. Chính vì vậy, khi KBNN thực hiện báo cáo hoặc đôn đốc giải ngân thì giữa các chủ đầu tư vẫn còn tâm lý “xem chừng” lẫn nhau, và không coi đó là trách nhiệm chính của đơn vị.
Ngoài ra, chất lượng của đội ngũ công chức, viên chức làm việc tại các đơn vị được giao nhiệm vụ là chủ đầu tư cũng là một trong những yếu tố tác động không nhỏ do làm việc theo chế độ kiêm nhiệm tại nhiều dự án khác nhau; một số công chức, viên chức công tác ở những vị trí việc làm chưa phù hợp ngành nghề được đào tạo, do vậy việc theo dõi, đánh giá, kiểm tra kế hoạch, chương trình, dự án của các đơn vị được giao nhiệm vụ chủ đầu tư là chưa cao.
Xuất phát từ những vướng mắc, tồn tại trong triển khai nhiệm vụ thực tế tại địa phương nói chung và của huyện Đông Giang nói riêng, xin đề xuất một số giải pháp cụ thể:
Để nâng cao được hiệu quả đầu tư công, thực hiện mục tiêu tái cơ cấu đầu tư công thành công, cần tiếp tục rà soát, hoàn thiện khung khổ pháp lý, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật về quản lý đầu tư, đảm bảo quản lý chặt chẽ, công khai, minh bạch, tránh tình trạng “lợi ích nhóm”, cải cách thủ tục hành chính, phù hợp với sự phát triển của thực tiễn.
Luật Đầu tư công số 39/2019/QH14 được Quốc hội thông qua ngày 13/06/2019 đã chính thức có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2020 (Luật Đầu tư công năm 2019). Khoản 1, Điều 68 Luật Đầu tư công năm 2019 đã sửa đổi quy định về thời gian thực hiện giải ngân vốn đầu tư công là: Thời gian thực hiện và giải ngân vốn kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn trước đến hết ngày 31/01 năm đầu tiên của kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn sau.
Thời gian thực hiện và giải ngân vốn kế hoạch đầu tư công hằng năm đến ngày 31/01 năm sau (trước đây chỉ quy định chung chung là đến năm sau). Trong trường hợp bất khả kháng, Thủ tướng Chính phủ quyết định (đối với công trình nguồn vốn trung ương) và Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định (đối với ngân sách địa phương) thời gian này có thể sẽ được kéo dài không quá 31/12 năm sau. Kiến nghị các cấp có thẩm quyền có hướng dẫn cụ thể hơn nữa xác định những trường hợp “bất khả kháng” và có biện pháp, chế tài phù hợp để xử lý đối với những trường hợp cố tình kéo dài thời hạn thanh toán nhằm chấm dứt tình trạng kéo dài tràn lan không có trọng điểm, hạn chế việc theo dõi chồng chéo giữa kế hoạch vốn các năm của KBNN, loại bỏ tâm lý chây lỳ của chủ đầu tư, nhà thầu trong việc giải ngân. Kiến nghị giao nhiệm vụ chủ đầu tư các dự án cần quy về một đầu mối, tập trung giao cho Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng – Phát triển quỹ đất của huyện nhằm đảm bảo tính tập trung, đúng chuyên môn để tạo thuận lợi cho công tác theo dõi, báo cáo, đôn đốc giải ngân có trọng tâm, trọng điểm và đối tượng cụ thể; hạn chế tâm lý dè chừng lẫn nhau giữa các chủ đầu tư.
Hiện nay Chương trình Dịch vụ công điện tử mới chỉ triển khai diện rộng ở một số địa phương và chủ yếu hỗ trợ đối với các khoản chi thường xuyên. Thời gian tới, cần đẩy mạnh việc triển khai thực hiện giao nhận hồ sơ kiểm soát chi điện tử qua Cổng thông tin điện tử của KBNN song song với việc có những cải tiến, nâng cấp phù hợp, hỗ trợ tạo thuận lợi cho chủ đầu tư trong giao dịch và việc kiểm soát các khoản chi vốn đầu tư công qua hệ thống KBNN; đồng thời minh bạch thời gian tiếp nhận, xử lý hồ sơ giữa KBNN và các đối tượng giao dịch sẽ thúc đẩy tính tự giác trong chấp hành kỷ luật, thời hạn giao dịch kiểm soát chi giữa các bên.
Tiếp tục theo dõi chặt chẽ tiến độ giải ngân các công trình và chủ động đôn đốc các chủ đầu tư làm thủ tục thanh toán ngay với KBNN trong thời hạn 4 ngày làm việc kể từ ngày có khối lượng nghiệm thu, không dồn khối lượng hoàn thành để thanh toán vào những ngày cuối năm; đôn đốc chủ đầu tư thực hiện đúng quy định về việc thu hồi vốn tạm ứng, phối hợp với chủ đầu tư thực hiện kiểm tra vốn đã tạm ứng để thu hồi những khoản tồn đọng chưa sử dụng hoặc sử dụng không đúng mục đích.
Đề xuất, kiến nghị các cấp có thẩm quyền thành lập các tổ kiểm tra trong đó cơ cấu KBNN địa phương phối hợp cùng cơ quan tài chính trên địa bàn tổ chức các cuộc thanh tra, kiểm tra định kỳ hoặc đột xuất đối với các chủ đầu tư trong việc thực hiện về thời hạn gửi hồ sơ thanh toán. Bổ sung chế tài và xử lý đối với việc không chấp hành đúng quy định về thời hạn thanh toán.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- Luật Đầu tư công số 49/2014/QH13 năm 2014;
- Luật Đầu tư công số 39/2019/QH14 năm 2019;
- Nghị quyết số 94/NQ-CP ngày 29/1019 của Chính phủ về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu đẩy nhanh tiến độ phân bổ và giải ngân kế hoạch vốn đầu tư công 2019
NGUYỄN THỊ HOÀNG YẾN
