Mua bảo hiểm trong hoạt động đầu tư, xây dựng là hoạt động cần thiết bắt buộc đã được quy định tại Luật Xây dựng số 50/2014/QH13 ngày 18/06/2014 và được Chính phủ, Bộ Tài chính hướng dẫn rất cụ thể. Trong phạm vi bài viết, chúng tôi trao đổi một số vấn đề liên quan đến kiểm soát, thanh toán phí bảo hiểm công trình trong thời gian xây dựng mà trách nhiệm mua bảo hiểm thuộc về chủ đầu tư.
Nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa và chịu tác động trực tiếp của ổ bão Tây Bắc THái Bình Dương, một trong sáu ổ bão lớn của thế giới, Việt Nam chịu tác động trực tiếp và ảnh hưởng của các hiện tượng biến đổi khí hậu và các công trình xây dựng cũng là một trong những đối tượng chịu rủi ro rất cao. Mua bảo hiểm công trình xây dựng là một hình thức chuyển giao rủi ro, là một giải pháp hiệu quả góp phần đảm bảo duy trì nguồn tài chính để bù đắp, chi trả cho những mất mát, thiệt hại đối với các rủi ro bất ngờ, không lường trước được trong quá trình xây dựng công trình.
Chính vì vậy, Luật Xây dựng có quy định về bảo hiểm trong hoạt động đầu tư xây dựng tại Điều 9, nêu rõ đối tượng và trách nhiệm phải mua bảo hiểm bắt buộc trong hoạt động đầu tư xây dựng. Bên cạnh đó, Chính phủ, Bộ Tài chính cũng đã có hướng dẫn cụ thể thông qua Nghị định số 119/2015/ NĐ-CP ngày 13/11 /2015 quy định bảo hiểm bắt buộc trong hoạt động đầu tư xây dựng (Nghị định 119); THông tư số 329/2016/TT-BTC ngày 26/12/2016 hướng dẫn thực hiện một số điều của Nghị định số 119 (THông tư 329), trong đó hướng dẫn cụ thể quy tắc, điều khoản, biểu phí bảo hiểm và chế độ tài chính, chế độ báo cáo đối với bảo hiểm bắt buộc trong hoạt động đầu tư xây dựng bao gồm: Bảo hiểm công trình trong thời gian xây dựng, bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp tư vấn đầu tư xây dựng, bảo hiểm đối với người lao động thi công trên công trường.
Phí bảo hiểm công trình trong thời gian xây dựng là khoản tiền mà chủ đầu tư hoặc nhà thầu phải đóng cho doanh nghiệp bảo hiểm theo thời hạn và phương thức do các bên thoả thuận trong hợp đồng bảo hiểm, được bố trí vào khoản mục chi phí khác trong tổng mức đầu tư của dự án đầu tư xây dựng và dự toán xây dựng công trình. Đối với các công trình xây dựng cơ bản (XDCB) được đầu tư từ nguồn NSNN, KBNN có trách nhiệm kiểm soát thanh toán vốn đầu tư. Các nội dung KBNN chịu trách nhiệm kiểm soát chủ yếu để thanh toán phí bảo hiểm công trình trong thời gian xây dựng là:
Hợp đồng bảo hiểm: THeo quy định tại Điểm a, Khoản 3, Điều 6 THông tư 329, KBNN các cấp cần kiểm tra hợp đồng bảo hiểm do chủ đầu tư gửi đến phải đầy đủ các nội dung theo quy định tại Điều 13, Luật Kinh doanh bảo hiểm số 24/2000/ QH10 được Quốc hội thông qua ngày 09/12/2000, gồm: Tên, địa chỉ của doanh nghiệp bảo hiểm, bên mua bảo hiểm, người được bảo hiểm hoặc người thụ hưởng; đối tượng bảo hiểm; số tiền bảo hiểm, giá trị tài sản được bảo hiểm đối với bảo hiểm tài sản; phạm vi bảo hiểm, điều kiện bảo hiểm, điều khoản bảo hiểm; điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm; thời hạn bảo hiểm; mức phí bảo hiểm, phương thức đóng phí bảo hiểm; thời hạn, phương thức trả tiền bảo hiểm hoặc bồi thường; các quy định giải quyết tranh chấp và ngày, tháng, năm giao kết hợp đồng.
Các thông tin trên hợp đồng bảo hiểm cần xem xét kỹ làm sơ sở thanh toán là: Phí bảo hiểm, phương thức đóng phí bảo hiểm (đóng phí bảo hiểm một lần hay đóng phí bảo hiểm theo kỳ), trường hợp đóng phí bảo hiểm theo kỳ thì hợp đồng phải quy định về thanh toán phí bảo hiểm kỳ đầu tiên phù hợp với quy định tại Điểm b, Khoản 4, Điều 15 THông tư 329: “Kỳ thanh toán đầu tiên: THanh toán tối thiểu 10% tổng số phí bảo hiểm (tạm tính) đối với các hạng mục công trình xây dựng được bảo hiểm theo hợp đồng bảo hiểm”.
Hồ sơ thanh toán phí bảo hiểm: Hợp đồng bảo hiểm không phải là hợp đồng xây dựng, vì vậy đối chiếu với các quy định tại THông tư số 08/2016/TT-BTC ngày 18/01/2016 của Bộ Tài chính quy định về quản lý, thanh toán vốn đầu tư sử dụng nguồn vốn NSNN (THông tư 08) và THông tư số 108/2016/TT-BTC ngày 30/06/2016 của Bộ Tài chính về sửa đổi, bổ sung một số điều của THông tư 08; Công văn số 1765/KBNN-KSC ngày 25/04/2016 về một số nội dung kiểm soát chi năm 2016 thì chủ đầu tư không phải gửi đến KBNN bảng xác định giá trị khối lượng công việc hoàn thành theo hợp đồng đề nghị thanh toán (phụ lục số 03.a). Gần đây nhất, Nghị định số 11/2020/NĐ-CP ngày 20/01/2020 của Chính phủ quy định về thủ tục hành chính thuộc lĩnh vực KBNN đã nêu rõ tại Điểm d, Khoản 6, Điều 8: “Trường hợp thanh toán các hợp đồng bảo hiểm và hợp đồng kiểm toán, hồ sơ bao gồm: Giấy đề nghị thanh toán vốn đầu tư; chứng từ chuyển tiền”.
Tiến hành thanh toán phí bảo hiểm cần xem xét thêm là các điều khoản của hợp đồng thi công xây dựng giữa chủ đầu tư và nhà thầu (của công trình, hạng mục công trình đề nghị thanh toán phí bảo hiểm) xem nội dung công việc của hợp đồng có bao gồm mua bảo hiểm công trình trong thời gian xây dựng, giá trị hợp đồng có bao gồm cả phí bảo hiểm hoặc quy định của hợp đồng về trách nhiệm mua bảo hiểm công trình trong thời gian xây dựng để tránh trường hợp thanh toán trùng lắp. Ngoài ra phải đảm bảo mức thanh toán tối thiểu trong lần thanh toán đầu tiên (10% tổng số phí bảo hiểm) đối với hợp đồng thỏa thuận đóng phí bảo hiểm theo kỳ được quy định tại Khoản 4 Điều 15 THông tư số 329/2016/TTBTC.
Ngoài các nội dung kiểm soát nêu trên, theo quy định hiện hành, một trong những nhiệm vụ của KBNN trong quá trình kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB sử dụng nguồn vốn NSNN là kiểm soát tính hợp pháp, hợp lệ của các hồ sơ, tài liệu do chủ đầu tư gửi đến. Vì vậy, vấn đề đặt ra là: Trường hợp KBNN phát hiện ra một số quy định (không liên quan đến các nội dung làm cơ sở thanh toán đã nêu trên) của hợp đồng bảo hiểm công trình trong thời gian xây dựng chưa đúng với quy định tại THông tư 329 thì KBNN có được từ chối thanh toán hay không?
Ví dụ: Giá trị tài sản được bảo hiểm quy định trong hợp đồng thấp hơn mức quy định tại Khoản 2, Điều 11 THông tư 329: “Số tiền bảo hiểm tối thiểu đối với công trình trong thời gian xây dựng không được thấp hơn tổng giá trị hợp đồng xây dựng, kể cả giá trị điều chỉnh, bổ sung (nếu có)”. KBNN hoàn toàn có thể so sánh giá trị này thông qua giá trị của hợp đồng thi công xây dựng tương ứng để phát hiện; THời hạn bảo hiểm ngắn hơn so với quy định tại Điều 13 THông tư 329: “THời hạn bảo hiểm được ghi trong hợp đồng bảo hiểm, tính từ ngày bắt đầu đến ngày kết thúc thời gian xây dựng căn cứ vào văn bản của cấp có thẩm quyền quyết định đầu tư bao gồm cả điều chỉnh, bổ sung (nếu có)”. KBNN có thể so sánh thời hạn này thông qua thời gian thực hiện hợp đồng của hợp đồng thi công xây dựng tương ứng;
Trường hợp trong quá trình thanh toán phí bảo hiểm đối với hợp đồng bảo hiểm đóng phí bảo hiểm theo kỳ mà các hợp đồng thi công xây dựng của các công trình, hạng mục công trình được mua bảo hiểm có sự điều chỉnh tăng về giá trị hoặc điều chỉnh tiến độ làm kéo dài thời gian thực hiện hợp đồng thì KBNN có phải yêu cầu chủ đầu tư và nhà thầu bảo hiểm điều chỉnh giá trị tài sản được bảo hiểm, thời hạn bảo hiểm trong hợp đồng bảo hiểm cho phù hợp với hợp đồng thi công xây dựng trước khi thanh toán để đảm bảo tuân thủ đúng quy định tại THông tư số 329 không?
Như chúng ta đã biết công tác kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB là một nhiệm vụ khá phức tạp, vì mỗi dự án đầu tư có rất nhiều loại chi phí, mỗi loại chi phí lại có một đặc điểm riêng, do vậy cơ chế quản lý và thanh toán được hướng dẫn tại nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác nhau. Mặt khác trong xu thế hội nhập hiện nay, mọi chế độ, chính sách đều phải thay đổi để dần phù hợp với các chuẩn mực chung. Vì vậy để đáp ứng mục tiêu cao nhất là đẩy nhanh tiến độ giải ngân nhưng vẫn đảm bảo kiểm soát chặt chẽ, đúng chế độ các khoản chi từ NSNN đòi hỏi nội dung kiểm soát, thanh toán phải phù hợp với các quy định của các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan trong phạm vi các hồ sơ tài liệu mà chủ đầu tư gửi đến KBNN theo quy định. Chúng tôi mong muốn được hướng dẫn, làm rõ một số vấn đề đã nêu.
THS. LÊ QUANG TÂN
