Kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn vốn ODA qua kho bạc thành phố Hồ Chí Minh

Vốn ODA (Official Development Assistance) đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội của Việt Nam nói chung và tại Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Vốn ODA không chỉ giúp Việt Nam tiếp nhận sự hỗ trợ về tài chính, kỹ thuật và kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển, mà còn góp phần nâng cấp cơ sở hạ tầng, phát triển các ngành công nghiệp và dịch vụ, cải thiện năng lực sản xuất và nâng cao chất lượng đời sống cho người dân.

ODA (Official Development Assistance) funding plays an indispensable role in the socio-economic development of Vietnam in general and Ho Chi Minh City in particular,
with the assistance in terms of capital, technology and experience from developed
countries to improve infrastructure, develop industries and services, increase production capacity and raise people’s living standards. However, the effective and sustainable use of ODA funding remains a challenge that requires the strengthened management, control, and ensuring that the ODA funding use is a useful instrument to promote
sustainable development.

Tuy nhiên, việc sử dụng hiệu quả và bền vững nguồn vốn ODA vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Điều này đòi hỏi tăng cường quản lý và kiểm soát nhằm đảm bảo nguồn vốn ODA được sử dụng một cách hợp lý, hiệu quả và góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững.

Thực Trạng Kế Hoạch Vốn ODA Và Tình Hình Giải Ngân Qua Kho Bạc

Trong giai đoạn từ năm 2021 đến 2023, kế hoạch vốn ODA liên tục giảm. Cụ thể, năm 2021, kế hoạch vốn ODA đạt 13.202.050 triệu đồng, giảm xuống còn 9.000.573 triệu đồng trong năm 2022, và tiếp tục giảm xuống còn 8.395.275 triệu đồng trong năm 2023.

Đặc biệt, vốn vay địa phương từ Chính phủ giảm mạnh, từ 9.409.396 triệu đồng trong năm 2021 xuống còn 4.290.227 triệu đồng vào năm 2023, tức giảm tới 54% (tương đương 5.119.169 triệu đồng).

Mặc dù Thành phố Hồ Chí Minh đã triển khai nhiều giải pháp quản lý và điều hành, như thành lập Tổ công tác chuyên ngành, thường xuyên tháo gỡ khó khăn và kiểm tra tiến độ giải ngân, kết quả vẫn chậm so với kỳ vọng. Nguyên nhân giải ngân chậm có thể chia thành hai nhóm chính: nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan.

Nguyên Nhân Khách Quan

• Dịch COVID-19 kéo dài từ năm 2021 đến 2022 ảnh hưởng lớn đến tiến độ giải ngân vốn đầu tư công nói chung và vốn vay nước ngoài nói riêng.
• Giá cả leo thang và chiến sự tại Ukraine khiến việc nhập khẩu nguyên vật liệu gặp khó khăn, làm đình trệ các dự án xây dựng.
• Một số dự án vướng mắc về thủ tục, như cần ý kiến của nhà tài trợ để điều chỉnh thời gian thực hiện, gia hạn hoặc điều chỉnh Hiệp định vay.
• Chỉ số giá cho công trình metro chưa được ban hành từ khi dự án bắt đầu đến nay, gây khó khăn trong việc điều chỉnh giá hợp đồng của các dự án liên quan đến xây dựng đường sắt đô thị số 1.
• Chưa có hướng dẫn cụ thể về chính sách thuế cho nhập khẩu thiết bị đối với Gói thầu J của Dự án Cải thiện môi trường nước TP.HCM (giai đoạn II).

Nguyên Nhân Chủ Quan

• Một số vấn đề chậm trễ trong công tác thiết kế, đấu thầu, thẩm định và phê duyệt do hạn chế về chuyên môn và năng lực của các chủ đầu tư và tư vấn.
• Hồ sơ dự án phải điều chỉnh nhiều lần, nhiều chủ đầu tư còn lúng túng trong thực hiện các quy định về đấu thầu và mua sắm theo yêu cầu của nhà tài trợ.
• Chậm trễ trong việc đệ trình thầu phụ và mua sắm thiết bị, cùng với việc bổ nhiệm nhân sự giám đốc thi công/quản lý xây dựng của nhà thầu không đúng thời hạn gây ảnh hưởng đến tiến độ dự án.

Tính từ năm 2021 đến tháng 12/2023, tổng vốn ODA và vay ưu đãi từ các nhà tài trợ nước ngoài giải ngân qua KBNN Thành phố Hồ Chí Minh đạt 13.116.112 triệu đồng, tương đương 42,86% tổng số kế hoạch vốn (30.597.898 triệu đồng).

Công Tác Kiểm Soát Chi Vốn ODA Tại KBNN Thành Phố Hồ Chí Minh

Công tác kiểm soát chi vốn ODA tại KBNN Thành phố Hồ Chí Minh đã đạt được một số kết quả tích cực, đảm bảo sử dụng vốn ODA đúng quy định theo các điều ước quốc tế và thỏa thuận về vốn vay ưu đãi mà Chính phủ Việt Nam đã ký kết với các nhà tài trợ. Việc rút vốn và thanh toán đảm bảo tuân thủ đúng các quy định tài chính hiện hành đối với nguồn vốn NSNN trong phạm vi kế hoạch vốn nước ngoài, vốn đối ứng hàng năm và kế hoạch trung hạn.

Hồ sơ và thủ tục thanh toán vốn ODA của các chủ dự án cũng tuân thủ các quy định về quản lý tài chính của Chính phủ Việt Nam và phù hợp với các điều ước đã ký kết. Thông qua việc triển khai các dự án sử dụng vốn ODA, năng lực quản lý tài chính của các ban quản lý dự án đã được nâng cao, tiếp cận các chuẩn mực và thông lệ quốc tế.

Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số hạn chế trong công tác kiểm soát chi, chủ yếu xuất phát từ những rủi ro về mặt công nghệ thông tin và sự thiếu sót trong hồ sơ.

• Hạn chế về dung lượng lưu trữ tài liệu: Khi gửi hồ sơ qua Cổng Dịch vụ công, dung lượng các tài liệu đính kèm bị hạn chế, dẫn đến việc phải giảm chất lượng hiển thị hoặc yêu cầu chủ đầu tư bổ sung tài liệu.
• Một số khoản thanh toán cho nhà cung cấp chưa phù hợp với điều kiện thanh toán theo hợp đồng, dẫn đến việc Kho bạc từ chối thanh toán và yêu cầu lập lại hồ sơ.
• Việc điều chỉnh dự án hoặc gia hạn hiệp định vay thường kéo dài, gây chậm tiến độ giải ngân và khó khăn trong kiểm soát pháp lý của dự án.

Trong các thời điểm cao điểm giải ngân, đặc biệt là cuối quý và cuối năm, khối lượng hồ sơ kiểm soát tại Kho bạc tăng đột biến, gây áp lực lớn cho công chức kiểm soát. Khối lượng công việc có thể tăng gấp 4-5 lần so với ngày thường, nhưng công chức vẫn phải đảm bảo kiểm soát chặt chẽ và an toàn.

Giải Pháp Cải Thiện Chất Lượng Kiểm Soát Chi Vốn ODA

Để cải thiện chất lượng kiểm soát chi vốn ODA, cần thực hiện các giải pháp đồng bộ từ nhiều phía:

1. Nâng cao năng lực chuyên môn của công chức kiểm soát chi: Công chức cần được đào tạo bài bản, khắc phục những yếu kém trong kiểm soát thanh toán, đồng thời đáp ứng được yêu cầu của chiến lược phát triển KBNN.
2. Tăng cường phối hợp: Bộ Tài chính cần phối hợp với các bộ, ngành liên quan để tháo gỡ khó khăn, thực hiện các giải pháp đồng bộ nhằm đẩy nhanh giải ngân vốn ODA. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong giải ngân vốn ODA cũng cần được đẩy mạnh, cùng với việc phối hợp với các nhà tài trợ để xử lý nhanh các hồ sơ giải ngân.
3. Chủ đầu tư cần nắm rõ các quy định tài chính: Chủ đầu tư cần nghiên cứu kỹ các chế độ quản lý tài chính đầu tư xây dựng cơ bản đối với các dự án sử dụng vốn ODA. Đồng thời, cần nắm rõ các điều kiện chuyển tiếp để xử lý kịp thời các tình huống phát sinh, đảm bảo sử dụng vốn hiệu quả.
4. Tăng cường quản lý chặt chẽ: KBNN Thành phố Hồ Chí Minh cần phối hợp chặt chẽ với chủ đầu tư để quản lý nguồn vốn, tránh tình trạng vượt kế hoạch vốn hoặc sai điều khoản thanh toán. Quá trình xử lý chứng từ trên môi trường điện tử cần được đảm bảo thông suốt, kịp thời.
5. Giảm thiểu sai sót trong quá trình thanh toán: Chủ đầu tư và ban quản lý dự án cần chủ động hoàn thiện hồ sơ thanh toán gửi KBNN ngay sau khi có khối lượng công việc hoàn thành, đảm bảo chi đúng dự toán và tuân thủ các chế độ quy định.

Kết Luận

Việc quản lý và kiểm soát chi nguồn vốn ODA là một nhiệm vụ quan trọng trong bối cảnh nguồn vốn này đóng vai trò to lớn trong phát triển kinh tế – xã hội. Tuy còn nhiều khó khăn, đặc biệt là về mặt công nghệ và quy trình pháp lý, nhưng với sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên và sự hỗ trợ từ Bộ Tài chính, việc giải ngân vốn ODA sẽ dần được cải thiện, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn này.

Tài Liệu Tham Khảo

1. Luật Đầu tư công năm 2019.
2. Nghị định số 40/2020/NĐ-CP ngày 06/4/2020 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đầu tư công.
3. Nghị định số 132/2018/NĐ-CP ngày 29/11/2018 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 16/2016/NĐ-CP ngày 16/3/2016 về quản lý và sử dụng vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) và vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài.
4. Nghị định số 114/2021/NĐ-CP ngày 16/12/2021 của Chính phủ về quản lý và sử dụng vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) và vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài.
5. Thông tư số 03/2021/TT-BKHĐT ngày 09/4/2021 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư về việc quy định mẫu văn bản, báo cáo liên quan đến hoạt động đầu tư tại Việt Nam, đầu tư từ Việt Nam ra nước ngoài và xúc tiến đầu tư.
6. Thông tư số 23/2022/TT-BTC ngày 06/4/2022 của Bộ Tài chính hướng dẫn quản lý tài chính nhà nước đối với nguồn viện trợ không hoàn lại của nước ngoài thuộc nguồn thu NSNN.

THS. LƯƠNG NGỌC TUYỀN – HÀ NHẬT VŨ