Trong lộ trình phát triển, kiểm soát chi Ngân sách Nhà nước (NSNN) theo phương thức “hậu kiểm” là sự phát triển tất yếu đối với Kho bạc Nhà nước (KBNN) cấp huyện. Tuy nhiên, “hậu kiểm” gắn với việc tăng cường phân cấp, giao trách nhiệm giải trình cho đơn vị sử dụng ngân sách, gắn liền với kiểm soát rủi ro và phát triển KBNN hai cấp… Điều này đòi hỏi cần phải nghiên cứu, hoàn thiện cả về nhân lực, công nghệ và cơ chế chính sách.
Thực Trạng Kiểm Soát Chi Tại KBNN Tân Phú Đông
Tính đến hết tháng 12/2023, tổng chi NSNN thực hiện qua KBNN Tân Phú Đông (Tiền Giang) là 539 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên là 524 tỷ đồng và chi cho đầu tư xây dựng cơ bản là 49 tỷ đồng. Đơn vị đang thực hiện kiểm soát chi chủ yếu theo hai hình thức là: Kiểm soát chi theo ngưỡng và “thanh toán trước, kiểm soát sau”.
- Kiểm soát chi theo ngưỡng: Theo quy định, đơn vị chỉ thực hiện kiểm soát đối với các khoản chi có hợp đồng và có giá trị từ 50 triệu đồng trở lên, còn các khoản chi dưới 50 triệu đồng (dưới ngưỡng) thì chỉ kiểm soát nội dung chi mà không kiểm soát hợp đồng. Trong năm 2023, hình thức kiểm soát chi theo ngưỡng là 5 tỷ đồng/10 món, chiếm 35% tổng chi NSNN thực hiện qua đơn vị, góp phần giảm đáng kể tổng số món chi, nhưng vẫn kiểm soát được 99% tổng giá trị chi NSNN.
- Thanh toán trước, kiểm soát sau: Đối với các hợp đồng thanh toán nhiều lần, KBNN Tân Phú Đông thực hiện hình thức “thanh toán trước, kiểm soát sau”. Khi đã thanh toán đến 80% giá trị hợp đồng thì chuyển sang hình thức “kiểm soát trước, thanh toán sau”. Áp dụng hình thức thanh toán này đã giúp rút ngắn thời gian giải quyết hồ sơ xuống chỉ còn từ 1-3 ngày làm việc. Ngoài ra, một số khoản chi thường xuyên đã được thanh toán tự động định kỳ cho nhà cung cấp hàng hóa dịch vụ thường xuyên theo ủy quyền của đơn vị sử dụng ngân sách như điện, nước, viễn thông.
Phát Triển Phương Thức Giao Dịch Điện Tử
Hiện nay, hơn 99% chứng từ chi NSNN được KBNN Tân Phú Đông tiếp nhận theo phương thức điện tử qua hệ thống Dịch vụ công trực tuyến (DVCTT). Bình quân mỗi ngày phát sinh khoảng 175 giao dịch, ngày cao điểm trên 350 giao dịch qua DVCTT. Phương thức giao dịch điện tử ngày càng được nâng cấp và hoàn thiện, góp phần nâng cao chất lượng phục vụ, tăng tính minh bạch và tiết kiệm thời gian, chi phí cho các đơn vị sử dụng ngân sách (ĐVSDNS) trong hoạt động giao dịch, thanh toán qua KBNN.
Hậu Kiểm – Phương Thức Mới Trong Kiểm Soát Chi NSNN
“Hậu kiểm” trong kiểm soát chi NSNN là phương pháp và cách thức kiểm soát các khoản chi NSNN hoàn toàn mới, gắn với mô hình Kho bạc số và mô hình KBNN hai cấp. Tại cấp trung ương, KBNN sẽ đảm nhận vai trò xây dựng cơ chế, chính sách và tổ chức điều hành; trong khi đó, tại các đơn vị kho bạc trực thuộc (cấp huyện), nhiệm vụ thực hiện kiểm soát chi sẽ được tiến hành dựa trên mức độ rủi ro.
Để thực hiện phương thức “hậu kiểm” trong kiểm soát chi NSNN qua KBNN cấp huyện (cấp thực hiện) trong thời gian tới, cần tháo gỡ nhiều vướng mắc cả về cơ chế chính sách, nguồn nhân lực và hạ tầng công nghệ thông tin.
Cơ Chế Chính Sách Hiện Hành
Về cơ chế chính sách, Luật NSNN năm 2015 chưa có quy định về việc kiểm soát cam kết chi và chưa được Chính phủ hướng dẫn tại các Nghị định, mà mới chỉ được quy định tại Thông tư số 89/2021/TT-BTC ngày 11/10/2021 của Bộ Tài chính quy định quản lý, kiểm soát cam kết chi NSNN qua KBNN (Thông tư số 89).
Theo quy định tại Điều 1 của Thông tư số 89, việc kiểm soát cam kết chi chưa thực hiện kiểm soát theo kế hoạch trung hạn, mà chỉ thực hiện quản lý, kiểm soát theo dự toán năm sau khi đã ký hợp đồng mua bán, xây lắp.
Hậu kiểm thực hiện kiểm soát chi theo mức độ rủi ro, tuy nhiên hiện nay KBNN chưa có quy trình kiểm soát chi NSNN theo phương thức hậu kiểm, “Quy trình kiểm soát chi theo mức độ rủi ro” hoặc “Khung quản lý rủi ro”. Đây là những vấn đề mới mẻ đối với KBNN cấp huyện, đòi hỏi cần nhiều thời gian để tiếp cận, học tập và vận dụng vào thực tế nghiệp vụ.
Chất Lượng Nguồn Nhân Lực
Những năm gần đây, KBNN đã chú trọng tới bồi dưỡng và nâng cao chất lượng công chức theo tiêu chuẩn chức danh và vị trí việc làm. KBNN cũng nâng cao chất lượng công chức tuyển dụng mới để phù hợp với chủ trương và định hướng phát triển của toàn hệ thống. Đơn vị đã xây dựng tiêu chí định lượng, đánh giá chất lượng cung cấp dịch vụ công gắn với sự hài lòng của khách hàng.
Mặc dù chất lượng hoạt động giao dịch đã được cải thiện, tuy nhiên, qua kết quả khảo sát sự hài lòng của khách hàng và kiểm tra giám sát từ xa cho thấy vẫn còn tình trạng số lượng hồ sơ giao dịch bị trả lại từ hai lần trở lên tại một số đơn vị. Điều này phản ánh rằng chất lượng và trình độ của công chức chưa đồng đều, vẫn còn lúng túng khi áp dụng và vận hành một số ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát chi NSNN. Bên cạnh đó, việc liên thông các ứng dụng công nghệ thông tin vẫn còn gặp khó khăn trong quá trình triển khai.
Kiểm soát chi theo phương thức hậu kiểm sẽ tăng cường trách nhiệm giải trình, tự chủ và tự chịu trách nhiệm của các ĐVSDNS. Tuy nhiên, chất lượng đội ngũ công chức, viên chức làm công tác kế toán của các ĐVSDNS chưa đồng đều, chưa chuyên môn hóa và chưa chủ động nắm bắt các quy định mới trong kiểm soát chi. Hơn nữa, nhiều nhân viên chưa thành thạo trong việc vận hành các phần mềm ứng dụng, đặc biệt là những ứng dụng có tính liên thông, dẫn đến việc chuyển đổi từ hình thức thủ công sang tự động hóa còn chậm, ảnh hưởng đến chất lượng giao dịch.
Hạ Tầng Công Nghệ Thông Tin
Mặc dù KBNN đã triển khai và cung cấp dịch vụ công mức độ 4 qua hệ thống DVCTT cho 100% đơn vị thụ hưởng ngân sách thuộc diện bắt buộc phải triển khai, nhưng do các chương trình, ứng dụng công nghệ thông tin cốt lõi phục vụ hoạt động giao dịch của KBNN được triển khai rời rạc qua nhiều giai đoạn trong gần 20 năm, việc kết nối, chia sẻ và liên thông dữ liệu trong công tác kiểm soát chi vẫn còn nhiều hạn chế.
Hạ tầng truyền thông hiện chưa đáp ứng được yêu cầu truyền nhận dữ liệu của hệ thống trong những thời điểm cần dung lượng lớn, gây ra tình trạng nghẽn mạng và chậm trễ trong giao nhận hồ sơ, đặc biệt vào các thời điểm cuối năm khi lượng hồ sơ giao dịch nhiều.
KBNN vẫn chưa số hóa hoàn toàn dữ liệu về hồ sơ, trong quá trình giao dịch vẫn còn một số hồ sơ, chứng từ phải giao nhận trực tiếp tại Kho bạc, như bảng thanh toán cho đối tượng hưởng hoặc những hồ sơ kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản có dung lượng lớn. Bên cạnh đó, việc kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa KBNN và các cơ quan, ban ngành khác như mạng Đấu thầu quốc gia, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, các cơ quan quản lý, chủ đầu tư… cũng chưa thực sự hoàn thiện.
Kiến Nghị Hoàn Thiện Mô Hình Hậu Kiểm
Để thực hiện phương thức hậu kiểm tại KBNN cấp huyện, đơn vị là cấp thực hiện giao dịch trong mô hình Kho bạc hai cấp, cần sớm triển khai một số giải pháp sau:
- Sửa đổi, bổ sung quy định về quản lý cam kết chi: KBNN cần trình cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung các quy định về quản lý cam kết chi vào Luật NSNN và ban hành các văn bản hướng dẫn. Đồng thời, cần sửa Luật NSNN theo hướng KBNN tập trung kiểm soát thanh toán các khoản chi có giá trị lớn và mức độ rủi ro cao, đồng thời thực hiện kiểm soát thanh toán theo dự toán được giao theo quy định của hợp đồng và yêu cầu của đơn vị.
- Ban hành quy trình kiểm soát chi NSNN: KBNN cần sớm ban hành “Quy trình kiểm soát chi NSNN theo phương thức hậu kiểm”, “Quy trình kiểm soát chi theo mức độ rủi ro” và “Khung quản lý rủi ro”. Việc này cần đi kèm với các chương trình tập huấn cho các đơn vị trực thuộc.
- Đào tạo và nâng cao chất lượng nhân lực: KBNN cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng nghiệp vụ mới cho công chức theo vị trí việc làm. Đơn vị cần có hình thức đánh giá chất lượng để đảm bảo công chức đủ năng lực, tự tin thực hiện tốt nhiệm vụ được giao. Bên cạnh đó, KBNN cấp huyện cần thường xuyên tổ chức trao đổi nghiệp vụ, tự bồi dưỡng nâng cao trình độ nghiệp vụ công chức, đồng thời xây dựng kế hoạch luân chuyển vị trí công tác cho công chức, tạo động lực để họ trau dồi kiến thức và cập nhật các quy định mới.
- Nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin: KBNN và các cơ quan liên quan cần nâng cấp hạ tầng truyền thông, đảm bảo kết nối tốt với các chương trình; đẩy nhanh lộ trình số hóa hồ sơ và chứng từ. Đồng thời, xây dựng kho dữ liệu dùng chung để lưu trữ và khai thác các văn bản số hóa, phân quyền truy cập cho công chức thực hiện nhiệm vụ kiểm soát chi, nhằm đơn giản hóa quy trình và loại bỏ các hồ sơ, chứng từ tốn dung lượng lưu trữ.
- Liên thông dữ liệu giữa các đơn vị quản lý ngân sách: Kiến nghị cấp có thẩm quyền sớm triển khai kết nối liên thông dữ liệu giữa các đơn vị, tổ chức quản lý, thụ hưởng ngân sách như mạng đấu thầu qua sàn điện tử, ngân sách điện tử, hợp đồng điện tử, tạo ra sự liên thông giữa mua sắm tài sản công, tổ chức đấu thầu, theo dõi hợp đồng kinh tế và kiểm soát chi NSNN.
- Tăng cường phối hợp và tuyên truyền: KBNN cấp huyện cần chủ động phối hợp với các cơ quan có liên quan trong thực hiện nhiệm vụ, kịp thời giải quyết các vướng mắc phát sinh. Đồng thời, cần tăng cường công tác tuyên truyền để nâng cao nhận thức của ĐVSDNS trong phân bổ, lập dự toán và kiểm soát cam kết chi NSNN.
Tài Liệu Tham Khảo
- Luật NSNN năm 2015.
- Nghị định số 11/2020/NĐ-CP ngày 20/01/2020 của Chính phủ quy định TTHC thuộc lĩnh vực KBNN.
- Thông tư số 89/2021/TT-BTC ngày 11/10/2021 của Bộ Tài chính quy định quản lý, kiểm soát cam kết chi NSNN qua KBNN.
- Quyết định số 445/QĐ-TTg ngày 13/4/2022 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chiến lược phát triển KBNN đến năm 2030.
- Quyết định số 2222/QĐ-BTC ngày 04/11/2022 của Bộ Tài chính ban hành chương trình hành động thực hiện Chiến lược phát triển KBNN đến năm 2030.
- Quyết định số 6219/QĐ-KBNN ngày 01/12/2022 của KBNN về việc phân công nhiệm vụ cho các đơn vị thuộc và trực thuộc cơ quan KBNN.
LÊ THỊ NGUYỆT NGA
